O MIEŚCIE...

Słów kilka o naszym mieście

Stoczek Łukowski jako osada istniał już w XIII wieku.  5 kwietnia 1546 roku król Zygmunt Stary nadał mu prawa miejskie. W czasie rozbiorów Polski miasto kilkakrotnie zmieniało przynależność państwową, by ostatecznie  znaleźć się pod zaborem rosyjskim.

Na kartach historii na trwałe Stoczek zapisał się dzięki pierwszej zwycięskiej bitwie w powstaniu listopadowym stoczonej 14 lutego 1831 roku. W miejscu, z którego wojskiem polskim dowodził generał Józef Dwernicki w setną rocznicę bitwy wzniesiono pomnik. Wszyscy mieszkańcy Stoczka potrafią zaśpiewać „Armaty pod Stoczkiem zdobywała wiara rękami czarnymi od pługa” oraz „Grzmią pod Stoczkiem armaty, błyszczą białe rabaty, a Dwernicki na przedzie na Moskala sam jedzie”;  bitwę pod Stoczkiem namalowali Kossak, Rosen, Malankiewicz, Dąbrowski i inni.

Przed wybuchem powstania styczniowego w miejscowym kościele Ksiądz Stanisław Brzóska głosił kazania nawołujące do walki (między innymi słynne kazanie o pszenicy i kąkolu),  a w czasie  powstania  w okolicach Stoczka stoczono kilka bitew, w tym pod Różą (gdzie dowodził Marcin Borelowski „Lelewel”)  i pod Kapicami. Za udział w powstaniu stracono rewolucyjnego burmistrza miasta Jana Justynowicza, a w 1869 roku Stoczkowi odebrano prawa miejskie, które odzyskał w 1916 roku.

                Miasto znane jest jako miejsce urodzenia wielu wybitnych postaci życia politycznego i społecznego. Tu urodził się Aleksander Świętochowski -  główny ideolog  polskiego pozytywizmu, którego ojciec był nauczycielem w miejscowej szkole; Biskup Adolf Szelążek – założyciel Zgromadzenia zakonnego Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Proboszczem miejscowej parafii w latach 1870 – 1883 był późniejszy biskup lubelski Franciszek Jaczewski.

Od 1805 roku w mieście zaczęli osiedlać się Żydzi, w okresie międzywojennym stanowili 67% społeczeństwa Stoczka. W tym czasie Stoczek był słynny z targów końskich, które były jednymi z największych w Polsce i Europie.  W latach trzydziestych Stoczek odwiedzali liczni przedstawiciele środowisk politycznych, w tym Wincenty Witos i Maciej Rataj.

                12 września 1939 roku miasto zostało w 85% spalone przez Niemców. Przejeżdżająca przez Stoczek pod koniec września Zofia Nałkowska w „Dziennikach czasu wojny” napisała: „Wjechałyśmy do Stoczka. Miasto ślicznie położone na wzgórzu, z widokiem otwartym na okalającą je dolinę i dalsze, ozdobione gajami, pagórki. Tu z całych dzielnic pozostały tylko kominy, u dołu obstawione kaflowymi piecami. Drzewa czarne i nagie, ogródki obwiedzione jeszcze siatką.”

27 września 1942 roku Żydzi ze Stoczka wraz ze swymi rodakami zgromadzonymi w Parysowie zostali wysłani do obozu śmierci w Treblince,  z pięciotysięcznego miasteczka  pozostało niecałe dwa tysiące mieszkańców. W latach okupacji w mieście i w jego okolicach działy liczne oddziały partyzanckie, między innymi oddział kapitana „Ostoi”.

Mimo wielu strat, jakie przyniosła II wojna światowa – udało się miasteczko odbudować, głównie dzięki zaangażowaniu miejscowej ludności, dla której patriotyzm lokalny stanowi wartość ponadczasową.  Stoczek od dawna miał tradycje społecznikowskie – już w 1912 roku powołano Spółdzielnię Spożywców, w 1916 powstała Straż Ogniowa, która nie tylko walczyła z pożarami, ale też prowadziła działalność kulturalną. W 1917 roku powstało Ognisko Nauczycielskie, które z własnych składek ufundowało bibliotekę publiczną. Aktywnie działały:  Związek Strzelecki, Koło Młodzieży  Wiejskiej, drużyna harcerska, Orkiestra Parafialno – Strażacka  i wiele innych. Większość z tych organizacji kontynuowała działalność po zakończeniu wojny. Powstawały także nowe stowarzyszenia angażujące się w prace  społeczne i kulturalne:  w 1947 powstał Ludowy Klub Sportowy „Dwernicki”, aktywnie działa Koło Łowieckie „Trop”, Koło Wędkarskie, Koło Hodowców Gołębi Pocztowych.  Od  1979 roku istnieje Towarzystwo Przyjaciół Stoczka prowadzące działalność wydawnicza i promocyjną, od niedawna powołano  Stoczkowskie Towarzystwo Sportowe AVES  i dwa kluby  motocyklowe,  w 2013 roku powstał Inkubator Kreatywności Społecznej. Pracę  społeczną prowadzi też miejscowa parafia,  przy której działają Młodzieżowy Zespół Teatralny, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, biblioteka parafialna, Akcja Katolicka i schola.  

Najstarszą cykliczną imprezą odbywającą się w Stoczku od ponad 40 lat jest Sejmik Wiejskich Zespołów Teatralnych, od 2001 roku odbywa się też Ogólnopolski Bieg Uliczny „Grzmią pod Stoczkiem armaty”, innych imprez i działań nie sposób tu wyliczyć.

„…poczynając od Stoczka, okolica jest dziwnie piękna (…) Jest piękna jak kraina podgórska – choć wzgórza są tu usypane ze zwykłego piasku, a doliny łąkowe stanowią po prostu torfowiska.” – pisała w „Dziennikach czasu wojny” Zofia Nałkowska. Obecnie Stoczek jest jeszcze piękniejszy, potrafi zauroczyć dzięki malowniczemu położeniu, bogatej przyrodzie i równie bogatym tradycjom.